Những năm tháng tuổi thơ, tôi sống ở một vùng nông thôn nghèo, bên bờ tre xanh, bên dòng sông Hồng chở nặng phù sa. Cả khoảng thời gian đó, trong tâm hồn tôi, tiếng kêu của một loài chim lúc nào cũng thấy gần gũi, thân thương, gắn bó và đã trở thành dấu ấn kỷ niệm máu thịt của cuộc đời. Đó là tiếng kêu của loài chim cuốc mà từ bao đời nay ta vẫn gọi là “tiếng cuốc gọi hè”! Tiếng cuốc kêu đã gợi lại trong ta câu chuyện dân gian về sự khát khao của con người suốt đời thương nhớ và đi tìm lại đất nước, tổ ấm của mình.

 

­­

 

Xuân tàn, hè sang. Tiếng chim cuốc kêu là một trong những dấu hiệu báo mùa hè sang: “ Trong tiếng cuốc kêu xuân đã muộn, đầy sân mưa bụi nở hoa xoan” (Nguyễn Trãi). Tôi còn nhớ, cứ chớm vào hè, ngày ngày khi làng xóm lên đèn, mọi người lại nghe tiếng chim cuốc vọng đến từ những bụi tre, rặng khoai nước quanh bờ ao và những vạt lúa đang ươm đòng chạy suốt quanh làng. Tiếng “cuốc… cuốc” cất lên đều đều, cần mẫn, bền bỉ… suốt từ chập tối đến tảng sáng. Trong đêm thanh vắng, tiếng cuốc gọi nhau, từ khắp nơi trong làng xóm, tạo thành bản hợp tấu, gõ vào tâm khảm cảm giác da diết, thẳm sâu và bâng khuâng đến nao lòng! Cuốc là một loài chim nhỏ, thân mình chỉ chừng bàn tay chụm, thon thon như chiếc thoi. Khắp mình đen tuyền, đít đỏ, cổ dài, chân dài, từng ngón chân cũng dài, khô khẳng như cái que. Còn gọi là chim đỗ quyên, cũng còn gọi là con cuốc lủi vì nó chạy mà như lủi, rất nhanh. Nó mò mẫm kiếm ăn ở góc ao, bờ ruộng. Khi tìm mồi, đầu nó cúi xuống, hai mắt nhìn chăm chăm, lặng lẽ dò từng bước. Nó lặng lẽ đến nỗi khi ta đến gần thấy nó lủi vào bụi rậm hoặc bay vụt lên mới biết.

 

Chim cuốc thường đi kiếm ăn một mình, không có tiếng kêu, tiếng hót gì đặc biệt. Sang hè nó mới kêu. "Dưới trăng quyên đã gọi hè. Đầu tường lửa lựu lập lòe đâm bông” ( Truyện Kiều). Tiếng nó kêu đúng như tên của nó: cuốc! cuốc!... Không hiểu sao tiếng nó kêu thật đơn lẻ. Mỗi gò bãi, mỗi góc bờ, góc ruộng... chỉ thấy một con kêu. Tiếng nó đã kêu thì kêu liên tục hết ngày này sang ngày khác đều đều, khoan nhặt, ra rả suốt ngày lại khắc khoải thâu đêm, khi chậm rãi, có lúc lại rúc lên từng hồi. Nó làm cho trái tim ta phải thảng thốt, phải khắc khoải theo.

Những năm ở thành phố, đã qua biết bao mùa hè, hầu như chưa một lần được gặp lại tiếng kêu thân thuộc ấy. Mùa hè năm ngoái tôi có dịp về thăm quê. Làng quê bây giờ đổi thay nhiều quá. Nhà mái bằng, nhà cao tầng mọc lên san sát. Nhiều cái ao bị lấp. Những bụi tre, khóm chuối, rặng khoai nước… mất dần. Và đã từ lâu, người làng quê cũng thấy vắng bặt tiếng cuốc kêu, khiến tâm hồn tôi như có một khoảng trống, dâng lên nỗi niềm mong nhớ một nét hồn quê đã xa… Thiếu tiếng chim cuốc kêu như thiếu đi một nét đặc trưng của đầu mùa hè. Với tôi, dù đi đâu, đến đâu, giữa trăm nỗi nhớ về làng quê vẫn có nỗi nhớ riêng về tiếng con cuốc cuốc - tiếng gọi hè sang./.